مهاجرت به خارج
مهاجرت به خارج این روزها برای جمع کثیری از ایرانیان، بویژه نسل جوان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها مساله‌ای مهم است. بسیاری از افراد، به دلایل شخصی یا اجتماعی و اقتصادی تصمیم به مهاجرت می‌گیرند. مهاجرت به خارج الزاماً به این معنی نیست که فرد برای همیشه ایران را ترک کند؛ بلکه می‌تواند به معنای این باشد که متقاضی، از این فرصت بهره‌مند شود که با چند سال زندگی در کشورهای دیگری چون کانادا و استرالیا اقامت دائم آن کشورها را به دست بیاورد بی‌آن‌که پاسپورت و تابعیت ایرانی خود را کنار بگذارد؛ هرچند کم نیستند کسانی که به هر دلیلی ترجیح می‌دهند مهاجرت به خارج برایشان منجر به این شود که برای همیشه در کشور دیگری زندگی، تحصیل و کار کنند.
چرا مهاجرت به خارج
مهاجرت به خارج به طور کلی یعنی نقل مکان از کشوری به کشور دیگر. مهاجرت به خارج در دنیای امروز عبارت است از کوچیدن از یک کشور و ملیت به کشور و ملیت دیگری که شخص مهاجر، تا در چند سال اول، شهروند آن کشور محسوب نخواهد شد. افرادی که مهاجرت به خارج را به عنوان گزینه‌ی خود برای ادامه زندگی انتخاب می‌کنند دلایل متفاوت و متعددی دارند: بعضی‌ها به خاطر شرایط نامساعد زندگی در میهن خود دست به مهاجرت به خارج می‌زنند و بعضی‌ها نیز دلیل اصلی‌شان برای مهاجرت به خارج را مشکلات و مسایل اقتصادی، احساس کمبود یا عدم امنیت، بیکاری فراگیر، جنگ یا مشکلات و مسایل سیاسی عنوان می‌نمایند.
همه‌ی دلایلی که برای مهاجرت به خارج از سوی مهاجرین و مشتاقان مهاجرت عنوان می‌شود را باید یک بُعد قضیه دانست که بُعد دیگرِ این قضیه، مشوق‌ها و جذابیت‌هایی است که کشورهای مهاجرپذیر و میزبان برای مهاجران ایجاد می‌کنند. کشورهای میزبان و مهاجرپذیر، که عمدتاً کشورهای توسعه‌یافته هستند، شرایط جذابی برای متقاضیان مهاجرت به خارج دارند: فرصت‌های شغلی فراوان، فرصت‌های آموزشی و تحصیلیِ خوب و فراوان، امکانات و خدمات مطلوب در حوزه‌های بهداشت و درمان، درآمدهای بالا، و ده‌ها جذابیت دیگر.
از سوی دیگر، در جریان مهاجرت به خارج برای متقاضیانی که از کشورهای جهان سوم و توسعه‌نیافته اقدام به مهاجرت می‌کنند، کشورهای میزبان به صورت کاملاً آگاهانه و زیرکانه، در رقابت با یکدیگر می‌کوشند بهترین و نخبه‌ترین مهاجران را به خود جلب و جذب نمایند. بدیهی است هر کس که اقدام به مهاجرت به خارج می‌کند، در کشور اصلی خود مهارت‌هایی کسب کرده و تحصیلاتی داشته است، و واضح است که کشور مبدا و اصلیِ هر مهاجر، هزینه‌های هنگفتی را صرف ارایه‌ی این مهارت‌ها و آموزش‌ها به شهروندان خود کرده است و اکنون کشور میزبان، متخصصان را جذب خود می‌کند که آن مهارت‌ها و آموزش‌ها را با هزینه کشور دیگری فراگرفته‌اند و ثمره‌ی این هزینه‌ها و تلاش‌ها، به‌رایگان، نصیب کشور میزبان و صرف توسعه و پیشرفتِ آن کشور خواهد شد.
آمارها در مورد مهاجرت به خارج چه می‌گویند؟
آمارهای رسمی سازمان ملل متحد در زمینه مهاجرت به خارج نشان می‌دهد حدود 3.3 درصد از کل جمعیت جهان در حال حاضر مهاجر هستند، به این معنا که در کشوری غیر از زادگاه‌شان زندگی می‌کنند و 96.7 درصد از جمعیت جهان نیز در همان کشور محل تولدشان زندگی می‌نمایند. بد نیست بدانید که مهاجرت به خارج الزاماً به معنای مهاجرت از یک کشور توسعه‌نیافته به کشوری توسعه یافته نیست زیرا همین آمارها نشان می‌دهند از یک سوم از کل جمعیت مهاجران دنیا، از کشوری پیشرفته و توسعه‌یافته به کشوری پیشرفته و توسعه‌یافته‌ی دیگر مهاجرت کرده‌اند. این نوع مهاجرت به خارج مخصوصاً در قاره‌ی اروپا رواج بیشتری دارد. به عنوان نمونه، در کشور توسعه‌یافته‌ای چون لوکزامبورگ در اروپا، 45 درصد از تمام نیروهای مختصص و ماهر، مهاجرانی هستند که از کشورهای دیگرِ اروپایی آمده‌اند؛ یا در سوئیس، 22 درصد از کل نیروی کار کشور را مهاجرانی تشکیل می‌دهند که از سایر کشورهای اروپایی به این کشور مهاجرت کرده‌اند. پس مهاجرت به خارج برای این گروه از مهاجران، یعنی جستجوی کار در کشوری به پیشرفتگی و توسعه‌یافتگی کشور خودشان.
آمارها همچنین نشان می‌دهند که میزان مهاجرت به خارج در دهه‌های پیشین همواره صعودی و رو به افزایش بوده است. مثلا در سال 1960 میلادی کل جمعیت کسانی که اقدام به مهاجرت به خارج کرده بودند 79 میلیون نفر بود، و همان روند صعودی و افزایشی که گفتیم، سبب شد مهاجرت به خارج در سال 2015، منجر به این شد که جمعیت مهاجران دنیا به رقمِ 250 میلیون نفر برسد.
بعلاوه، آمارهای موجود نشان می‌دهد که تقریبا همه‌ی کسانی که مهاجرت به خارج را برای ادامه‌ی زندگی خود برگزیده‌اند، شرایط اقتصادی‌شان پس از مهاجرت به خارج به‌مراتب بهتر از شرایط اقتصادی‌شان در قبل از مهاجرت به خارج شده است. آخرین گزارشی که سازمان ملل در این زمینه منتشر کرده است مربوط به سال 2015 میلادی است و نشان می‌دهد که مهاجران در سرتاسر جهان، در همان یک سال، مجموعاً بیش از 600 میلیارد دلار پول برای خانواده و بستگان‌شان در کشور زادگاه‌شان فرستاده‌اند، و این آمار، تاییدی است بر بهتر شدن وضعیت مالی و اقتصادیِ مهاجران پس از مهاجرت به خارج از کشور خودشان.
مزایا و معایب مهاجرت به خارج
تک‌تک دلایلی که افراد برای مهاجرت به خارج دارند، در صورت تحقق، می‌تواند مزایای مهاجرت به خارج قلمداد شود. پس مزایای مهاجرت به خارج را می‌توان فهرست‌وار چنین برشمرد:
- دستیابی به شرایط بهتر زندگی
- بهره‌مندی از رفاه بیشتر (در مقایسه با رفاهِ فرد در کشور مبدا)
- به دست آوردن شغلِ بهتر
- کسب درآمد بیشتر
- زندگی در سایه امنیت بیشتر
- امکان تحصیل در مدارس و دانشگاه‌های بهتر
- ریسک کمتر در زمینه‌ی سرمایه و سرمایه‌گذاری
- تعامل با فرهنگ‌های دیگر
- به دست آوردن شهروندی و پاسپورت کشور مقصد برای مسافرتِ راحت‌تر به کشورهای دنیا
اما این‌ها فقط مزایای مهاجرت به خارج هستند. مهاجرت به خارج بی‌تردید معایبی نیز دارد که اگرچه بسیار اهمیت دارند و حتی ممکن است در تصمیم فرد تاثیرگذار باشند، اما کمتر در مورد این معایب چیزی گفته می‌شود. اجازه دهید این معایب را بر حسب تجربه‌ای که مهاجران از زندگی در خارج داشته‌اند با هم مرور کنیم تا کسانی که قصد مهاجرت به خارج دارند، بتوانند تصمیمِ آگاهانه‌تری برای رفتن‌شان بگیرند:
- فشارهای روانیِ ناشی از غربت و دوری از خانواده و بستگان
- احساس غریبه‌بودن در کشور مقصد
- نیاز به شروع زندگی از صفر
- تاثیرات منفیِ مهاجرت بر کشور زادگاه
- دیدگاه منفیِ شهروندان کشور مقصد نسبت به مهاجران
- ریسکِ از دست دادن سرمایه
- سختی‌های احتمالی در پیدا کردن شغل در کشور مقصد
- وضعیت بدِ اقتصادی، حداقل در ماه‌های اولِ مهاجرت
- دشواری‌های سازگاری با فرهنگِ کشور مقصد
- سازگاری با محیط‌های کار جدید در کشور مقصد
- دشواری‌های یادگیری زبانِ کشور مقصد
- دشواری‌های سازگاری با اقلیم و آب و هوای کشور مقصد
نه مزایایی که برشمردیم مطلق است و نه معایبی که بیان کردیم در مورد همه صدق می‌کند. تمام بحث پیرامون مهاجرت به خارج این است که باید آگاهانه تصمیم گرفت و پیشاپیش، برنامه‌ای واقع‌بینانه برای مهاجرت داشت.
گزینه‌های مهاجرت به خارج
اگر از اصطلاح کلیِ مهاجرت به خارج استفاده می‌کنیم، باید دقیقاً مشخص کنیم که منظورمان از «خارج» کجاست و چه گزینه‌هایی برای مهاجرت وجود دارد. مسلماً گزینه‌ای که هر فرد برای مهاجرت به خارج انتخاب می‌کند متناسب با شرایط همان فرد است. شخصی که زبان دومش آلمانی است، طبیعتا ترجیحش این است که ببه یکی از کشورهای آلمانی‌زبان مهاجرت کند تا دشواریِ تازه‌ای به نام «زبان» بر مشکلاتش اضافه نشود. یا کسی که مثلاً سال‌ها در صنعت پوشاک فعالیت داشته و سرمایه‌ی قابل‌توجهی جمع کرده و اکنون می‌خواهد آن سرمایه را پشتوانه مهاجرت به خارج کند طبیعتا باید به ریسک سرمایه‌گذاری در کشور مقصد و امکان فعالیت و استفاده از سرمایه‌اش در همان صنعت پوشاک فکر کند.
در یک تقسیم‌بندی بسیار کلی می‌توان گزینه‌های مهاجرت به خارج را در چند آیتم خلاصه کرد: مهاجرت به آمریکا، مهاجرت به اروپا، مهاجرت به کانادا و مهاجرت به استرالیا. این گزینه‌ها البته بسیار کلی هستند زیرا مثلاً در «مهاجرت به اروپا» باید بین کشورهای راوپاییِ عضو پیمان شینگن، کشورهای اروپاییِ غیر شینگن، و کشور انگلستان تمایز قایل شد زیرا هر کدام از این گزینه‌ها شرایط خاص خود را دارند و قوانینی که برای پذیرش مهاجران دارند، متفاوت از سایر کشورهاست. اجازه دهید تمام گزینه‌های مطرح را جداگانه معرفی کنیم. فقط به یاد داشته باشید که منظور از مهاجرت به خارج صرفاً مهاجرتی است که منجر به اخذ اقامت دائم کشور مقصد شود، و نه اقامت‌های کوتاه‌مدت، تحصیلی، توریستی و غیره.
مهاجرت به خارج – کشورهای عضو پیمان شینگن
یکی از گزینه‌های اصلی مهاجرت به خارج برای بسیاری از ایرانیان، مهاجرت به یکی از کشورهای عضو پیشمان شینگن در اروپاست. پیمان شینگن در واقع معاهده‌ای است که اکثر کشورهای اروپایی به آن پیوسته‌اند تا جدای از نیات سیاسیِ چنین پیمانی، بتوانند گردش آزادانه‌ی افراد، کالاها و سرمایه‌ها بین خود را تضمین کنند.
پیمان شینگن (Schengen Agreement) توافق‌نامه‌ای بود که در سال 1985 میلادی بین پنج کشورِ اروپای غربی به امضا رسید و طبق آن، مرزهای بین این کشورها برچیده شد و امکان مسافرت شهروندان این کشورها به یکدیگر، بدون نیاز به ویزا فراهم شد. علت نامگذاری این پیمان به نام «شینگن» آن بود که این معاهده، در تاریخ 14 ژوئن 1985، در شهری به نام شینگن در کشور لوکزامبورگ به امضای طرفین رسید. بعدها بسیاری از کشورهای دیگرِ اروپایی نیز به این معاهده پیوستند. در حال حاضر، پیمان شینگن دارای 26 عضو است.
پیمان شینگن در حال حاضر 26 کشور را در بر می‌گیرد: یونان، هلند، مجارستان، مالت، لیتوانی، لهستان، لوکزامبورگ، لتونی، فنلاند، فرانسه، سوئد، دانمارک، جمهوری چک، پرتغال، بلژیک، ایتالیا، اسلوونی، اسلواکی، استونی، اسپانیا، اتریش و آلمان، ایسلند، لیختن‌اشتاین، نروژ، سوئیس. شهروندان دیگر کشورها برای ورود به حوزه شینگن باید ویزای شینگن را اخذ کنند.
برای مهاجرت به خارج و اخذ اقامت کشورهای عضو پیمان شینگن روش‌های مختلفی وجود دارد که شرح همه‌ی آنها از حوصله‌ی این نوشتار خارج است و در صفحه‌ای جداگانه به آن خواهیم پرداخت، اما به طور کلی روش‌های اخذ اقامت دائم کشورهای شینگن را می‌توان برای متقاضیان چنین خلاصه کرد:
- اخذ اقامت شینگن از طریق سرمایه گذاری
- اخذ اقامت شینگن از طریق تخصص و مهارت
- اخذ اقامت شینگن از طریق ثبت شرکت
- اخذ اقامت شینگن از طریق کارآفرینی
- اخذ اقامت شینگن از طریق خرید ملک
- اخذ اقامت شینگن از طریق ازدواج
- اخذ اقامت شینگن از طریق خود اشتغالی
- اخذ اقامت شینگن از طریق پناهندگی
- اخذ اقامت شینگن از طریق پیوستن به اعضای خانواده
- اخذ اقامت شینگن از طریق تحصیل
مهاجرت به خارج – انگلستان
وقتی بحث مهاجرت به خارج می‌شود، کسانی که تمایل به مهاجرت به اروپا دارند، بی‌شک یکی از اولین گزینه‌هایشان انگلستان است. کشور انگلستان با نزدیک به 50 میلیون نفر جمعیت، دارای یکی از بهترین اقتصادهای دنیاست و یکی از امن‌ترین و مرفه‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. شهر لندن، با 8 میلیون نفر جمعیت، بزرگ‌ترین شهر اروپا و یکی از اصلی‌ترین مقصدهای مشتاقان مهاجرت به اروپا به حساب می‌آید.
در سیستم مهاجرتی انگلستان، پنج نوع ویزای اقامت دائم بر مبنای شایستگی و نمره‌ی متقاضیان وجود دارد. به هر ویزای اقامت دائم در این گروهِ مبتنی بر نمره و صلاحیت، یک «تایر» (Tier) گفته می‌شود. این پنج گروه ویزای مهاجرتی انگلستان عبارت‌اند از:
- تایر 1 (Tier 1): ویزای اقامت دائم از طریق سرمایه‌گذاری. خود تایر 1، چهار زیرمجموعه دارد:
- ویزای ویژه‌ی سرمایه‌گذاران (Investor Visa)
- ویزای ویژه‌ی کارآفرینان (Entrepreneur Visa)
- ویزای ویژه‌ی استعدادهای استثنایی (Exceptional Talent Visa)
- ویزای ویژه‌ی فارغ‌التحصیلان کارآفرین (Graduate Entrepreneur Visa)
- تایر 2 (Tier 2): ویزای اقامت دائم از طریق شغل، تخصص و مهارت: این نوع ویزای اقامت دائم نیز چند زیرمجموعه دارد:
- ویزای کار عمومی
- ویزای انتقال داخلی
- ویزای ویژه‌ی مبلغین مذهبی
- ویزای ویژه‌ی ورزشکاران
- تایر 3 (Tier 3): این ویزای اقامت انگلستان (که ویژه‌ی متقاضیانِ کم‌مهارت و کم‌تخصص بود) از سال 2013 برچیده شده است.
- تایر 4 (Tier 4): ویزای اقامت تحصیلی: این ویزای مهاجرتی، رایج‌ترین، محبوب‌ترین و ساده‌ترین ویزای مهاجرتی انگلستان است و طرفداران زیادی نزد متقاضیان مهاجرت به خارج دارد. تایر 4 دو زیرمجموع را در بر می‌گیرد:
- ویزای دانش‌آموزی کودکان (Child) ویژه‌ی متقاضیانِ کمتر از 17 سال
- ویزای دانشگاهی (General) ویژه‌ی متقاضیانِ بیشتر از 17 سال
- تایر 5 (Tier 5): ویزای اقامت موقت کاری برای صاحبان نوآوری‌های ویژه
جدای از اعطای اقامت دائم از طریقِ سیستم تایر، انگلستان روش‌های دیگری را نیز برای پذیرش مهاجران و اعطای اقامت دائم به آنها دارد که مهم‌ترینِ این روش‌ها عبارت‌اند از:
- اخذ اقامت دائم انگلستان از طریق پیوستن به اعضای خانواده
- اخذ اقامت دائم انگلستان از طریق تولد
- اخذ اقامت دائم انگلستان از طریق ازدواج
- اخذ اقامت دائم انگلستان از طریق پناهندگی
مهاجرت به خارج – ایالات متحده آمریکا
تا قبل از روی کار آمدن دولت ترامپ، بسیاری از متقاضیان مهاجرت به خارج یکی از گزینه‌های اصلی خود را مهاجرت به آمریکا می‌دانستند اما سیاست‌های سختگیرانه دولت جمهوری‌خواه کنونی و موانع فراوانی که برای مهاجرت و حتی مسافرت ایرانیان به این کشور وضع شد، سبب گردید که آمریکا از لیست گزینه‌های بسیاری از متقاضیان خط بخورد؛ هر چند این احتمال وجود دارد که با تغییر دولت در آمریکا و روی کار آمدن دوباره‌ی دمکرات‌ها، دوباره درهای آمریکا به روی متقاضیان مهاجرت به خارج باز شود. عمده‌ترین و محبوب‌ترین روش‌های مهاجرت به آمریکا (تا پیش از سخت‌گیری‌های دولت ترامپ و بروز تنش‌های جاری در روابط ایران و آمریکا) روش‌های زیر بودند:
ویزاهای مبتنی بر شغل و تخصص:
- ویزای EB-1: این ویزای مهاجرتی آمریکا ویژه‌ی کسانی است که دارای توانایی‌ها یا ویژگی‌های خاص و خارق‌العاده در حوزه‌های مختلف بوده و در سطح جهانی شناخته‌شده باشند. مثلا ورزشکارانی که در سطح جهانی یا المپیک مدال کسب می‌کنند، یا اساتید و دانشمندانی که در مجامع علمی دنیا چهره‌هایی شناخته شده هستند، یا هنرمندان مطرح می‌توانند از این نوع ویزا استفاده کرده و گرین‌کارت آمریکا را دریافت کنند.
- ویزای EB-2: این ویزای مهاجرتی آمریکا که یک ویزای موقت (2 ساله) است به کسانی داده می‌شود که قصد دارند با سرمایه خود، یک کسب و کار جدید در آمریکا راه‌اندازی نمایند. اگر این متقاضیان بتوانند ظرف دو سال ثابت کنند که کسب و کارشان موفق بوده است، می‌توانند ویزای خود را دو سال دیگر تمدید کنند و پس از آن، درخواست اقامت دائم آمریکا بدهند.
- ویزای EB-3: این ویزا در واقع یک ویزای اسکیل ورکر است و به کسانی که ضمن دارا بودن سایر شرایط، دارای تخصص و مهارت‌های شغلیِ مورد نیاز آمریکا باشند داده می‌شود. لازمه‌ی استفاده از این ویزا آن است که یک کارفرمای آمریکایی به مهارت‌ها و تخصص شما نیاز داشته باشد و خود را اسپانسر شما اعلام نماید و هزینه‌های مهاجرت شما به کانادا را بر عهده بگیرد.
- ویزای EB-4: استفاده از این ویزا فقط ویژه‌ی افراد خاصی است که دولت آمریکا تعیین کرده است (مثلا کارمندان سازمان‌های بین‌المللی، بازنشستگان پیمان آتلانتیک شمالی- ناتو،… مشمول استفاده از این نوع ویزا برای مهاجرت به آمریکا هستند).
- ویزای EB-5: این ویزا در واقع، یک نوع ویزای سرمایه‌گذاری است و مختص کسانی است که بتوانند سرمایه‌ای معادل یک میلیون دلار با خود به آمریکا آورده و در این کشور سرمایه‌گذاری نمایند (این مبلغ برای کسانی که مایل باشند در مناطق ویژه‌ی تجاریِ آمریکا سرمایه گذاری کرده و برای ساکنین این مناطق ویژه‌ی تجاری شغل ایجاد کنند، نصف رقم فوق خواهد بود).
جدای از سیستم اعطای ویزاهای مبتنی بر شغل و مهارت (یعنی ویزاهای EB که در بالا بیان کردیم)، روش‌های دیگری نیز برای اخذ اقامت آمریکا وجود دارد که از آن جمله می‌توان به پناهندگی، ازدواج با یک شهروند آمریکایی، و مهاجرت از طریق وابستگی خانوادگی اشاره کرد.
مهاجرت به خارج – کانادا و استرالیا
از آن‌جا که در نوشته‌های جداگانه و مستقلی بحث مهاجرت به کانادا و مهاجرت به استرالیا را مفصل شرح داده‌ایم و روش‌ها و شرایط هر کدام از این کشورها برای پذیرش مهاجران را برشمرده‌ایم، ذکر دوباره‌ی آنها در این نوشتار، تکرار مکررات خواهد بود. در صورت تمایل به مطالعه‌ی مقالات مفصل‌مان درباره‌ی مهاجرت به کانادا و استرالیا به عنوان دو گزینه‌ی اصلیِ مهاجرت به خارج، می‌توانید آنها را از لینک‌های زیر مطالعه کنید.